QUAN HOÀNG CHÍN CỜN MÔN – MỘT NGÔI ĐỀN, NHIỀU LỚP THẦN TÍCH, NHIỀU TẦNG THẦN LINH

QUAN HOÀNG CHÍN CỜN MÔN – MỘT NGÔI ĐỀN, NHIỀU LỚP THẦN TÍCH, NHIỀU TẦNG THẦN LINH

Nhắc đến xứ Cờn (Quỳnh Phương, Quỳnh Lưu, Nghệ An), người ta thường nghĩ ngay đến Đền Cờn trong – thờ Đại Càn Quốc Gia Nam Hải Tứ Vị Thánh Nương.

Nhưng song hành với đó, trên mép biển gió thổi quanh năm, còn có Đền Cờn ngoài, tức Đền Quan Hoàng Chín – Ông Chín Cờn, nơi hội tụ nhiều lớp thần tích, nhiều tầng thờ tự chồng xếp lên nhau qua hàng trăm năm.

1. Vị trí và cấu trúc thờ tự: Cờn trong – Cờn ngoài

Tại xã Quỳnh Phương hiện có hai ngôi đền chính:

• Đền Cờn trong (Đền Mẫu Cờn): nằm trong đất liền, thờ Tứ Vị Thánh Nương (Hoàng hậu Dương Quý Phi, hai công chúa và một thị nữ/nhũ mẫu).

• Đền Cờn ngoài (Đền Quan Hoàng Chín / Đền Ông Chín Cờn): nằm sát bờ biển, vừa là nơi thờ Quan Hoàng Chín Cờn Môn trong hệ thống Tứ Phủ, vừa là nơi phối thờ Vua Tống Đế Bính và ba vị tướng nhà Nam Tống.

Hai đền cách nhau hơn một cây số, nhưng về mặt tín ngưỡng, tạo thành một chỉnh thể thần điện ven biển:

• Đền Cờn trong: trọng tâm là Mẫu – Tứ Vị Thánh Nương,

• Đền Cờn ngoài: trọng tâm là Quan Hoàng – Vua – Tướng – Công Đồng, gắn với yếu tố “cửa biển – biên viễn – phòng thủ”.

2. Lớp thần tích cổ: Vua Hùng thứ 13 và “hoàng tử ái nam ái nữ”

Một lớp thần tích quan trọng, được ghi trong Ô Châu Cận Lục, kể lại câu chuyện từ đời Hùng Vương thứ 13:

• Hoàng hậu chỉ sinh được hai công chúa, chưa có hoàng tử nối ngôi.

• Quần thần xin lập con trai của thứ phi làm Thái tử. Vua đáp: “Hậu vừa nói có thai, hãy đợi xem sao”.

• Thứ phi lo sợ con mình mất ngôi, bèn mua chuộc bà đỡ, tìm cách hãm hại hoàng tử nếu hoàng hậu sinh con trai.

• Bà đỡ không nỡ giết, nhưng dùng lá rừng xoa vào bộ phận sinh dục khiến đứa bé trở thành “ái nam ái nữ”.

Khi vua tuần du trở về, hỏi: “Sinh trai hay gái?”, tả hữu tâu: “Sinh trai, nhưng chỗ âm dương không đầy đủ”.

Hoàng hậu kêu oan, tố cáo mưu mô của thứ phi. Vua giận, hạ lệnh đày mẹ con hoàng hậu ra ngoài đảo xa. Đến cửa Cờn, mẹ con đều mất.

Ngư dân ngủ đêm bên bờ biển, mộng thấy một vị nam thần xưng:

“Ta là vua nước Nam, bị kẻ khác hãm hại. Thượng Đế thương mẹ con ta nên đã phong làm thần rồi.”

Dân biển khấn rằng: nếu thần linh thiêng, phù hộ cho đánh được nhiều cá, họ sẽ lập đền thờ.

Quả nhiên, từ đó thuyền bè được mùa, ngư dân lập đền thờ thần tại cửa Cờn –

và hình tượng “vua nước Nam – thần cửa biển” trở thành một trong những lớp gốc của thần điện xứ Cờn.

Lớp thần tích này cho thấy:

• Ban đầu, cửa Cờn đã là nơi thờ một nam thần – vua nước Nam gắn với biển, cá, ngư dân và sự oan khuất,

• Trước cả khi thần thoại Nam Tống, Tống Đế Bính hay Tứ Vị Thánh Nương được “nhập” vào hệ thống thờ phụng nơi đây.

3. Lớp thần tích Nam Tống: Tống Đế Bính và thân quyến trôi dạt vào cửa Cờn

Từ thế kỷ XIII, sau khi nhà Nam Tống thất thủ, một lớp thần tích khác xuất hiện và dần hòa vào tín ngưỡng xứ Cờn:

• Tống Đế Bính (vị vua cuối cùng của Nam Tống) lên ngôi lúc 9 tuổi.

• Năm 1279, trong trận Nhai Sơn với quân Nguyên, thừa tướng Lục Tú Phu cõng vua nhảy xuống biển tuẫn tiết.

• Dương Thái hậu và các công chúa cũng gieo mình theo.

Trong thần tích Việt, câu chuyện được dân gian “rẽ ngoặt”:

• Thi thể vua, thái hậu và thân quyến trôi dạt đến cửa Cờn,

• Được dân chài vớt lên, chôn cất và lập đền thờ,

• Vua Tống Đế Bính và ba vị tướng trung thần: Lục Tú Phu, Trương Thế Kiệt, Văn Thiên Tường (một số bản kể) được tôn làm thần hộ quốc – hộ biển.

Tại Đền Cờn ngoài, hiện nay gian trong cùng vẫn thờ:

• Vua Tống Đế Bính,

• Cùng ba tướng thân cận – như một tầng “thần hoá” các nhân vật lịch sử Nam Tống trong tâm thức dân gian ven biển.

Lớp thần tích này “đè” lên lớp cũ về vua Hùng / vua nước Nam, làm cho thần chủ vùng biển Cờn mang cả dấu ấn Việt – Tống – biên viễn – biển cả, rất phức hợp về mặt lịch sử – tín ngưỡng.

4. Lớp đạo Mẫu Tứ Phủ: Quan Hoàng Chín Cờn Môn

Trên nền các lớp thần tích cổ đó, khi tín ngưỡng Tứ Phủ – Đạo Mẫu phát triển mạnh, Quan Hoàng Chín Cờn Môn được xác lập là thần chủ tại Đền Cờn ngoài:

• Đền Cờn ngoài được gọi là Đền Quan Hoàng Chín, hay Ông Chín Cờn,

• Quan Hoàng Chín được coi là vị Hoàng Quan thứ chín trong hệ thống Ngũ Vị – Thập Vị Quan Hoàng,

• Gắn với cửa biển Cờn, ngự tại vùng đầu sóng ngọn gió, có sắc thái vừa văn nhã – áo dài khăn xếp đen, vừa mang uy lực trấn giữ hải giới.

Khi ngự đồng, Quan Hoàng Chín Cờn Môn thường hiện với phong thái:

• Áo dài đen, khăn xếp kiểu nho sĩ,

• Dáng vẻ trầm tĩnh, khoan hòa,

• Gần với mẫu hình “ông đồ – quan văn vùng biển” hơn là võ tướng.

Điều đáng chú ý là bài trí thờ tự của Đền Cờn ngoài hiện nay thể hiện rất rõ tính “đa tầng” đó:

1. Gian đại bái ngoài

• Cung giữa: thờ Quan Hoàng Chín, Quan Hoàng Mười,

• Hai bên: thờ Quan Nam Tào – Quan Bắc Đẩu,

• Đầu hồi: Cô Bé – Cậu Bé bản đền.

2. Gian đại bái thứ hai

• Thờ Ngũ Vị Tôn Quan – lớp thần điện Tứ Phủ chuẩn.

3. Gian đại bái thứ ba (hậu cung)

• Thờ Vua Tống Đế Bính và ba tướng trung thần,

• Kết nối trực tiếp với lớp thần tích Nam Tống – biển Cờn.

Một ngôi đền, nhưng cùng lúc là:

• Đền Quan Hoàng Chín của Đạo Mẫu,

• Đền Tống Đế Bính và trung thần,

• Nối tiếp mạch xưa về “vua nước Nam – thần cửa Cờn” trong Ô Châu Cận Lục.

5. Tranh luận về thần chủ: Hoàng Chín hay Hoàng Bơ?

Gần đây, có quan điểm cho rằng:

• Đền Cờn ngoài là nơi thờ chính của Quan Hoàng Bơ,

• Và Quan Hoàng Bơ ở đây chính là hiện thân Tống Đế Bính,

• Từ đó hình thành một hệ giải thích khác, tách biệt với Quan Hoàng Bơ Hàn Sơn.

Tuy nhiên, từ góc nhìn nghiên cứu tín ngưỡng dân gian, có thể nhận thấy:

1. Thần điện xứ Cờn mang tính “công đồng”, đa thần chủ, nên việc “ép” một tên gọi duy nhất đôi khi làm mất đi tính phức hợp vốn có của di tích.

2. Trong thực hành Đạo Mẫu hiện nay, Đền Cờn ngoài vẫn được cộng đồng đồng nhân biết đến rộng rãi với danh xưng Ông Chín Cờn, và ngôi đền được ghi nhận là “Đền Quan Hoàng Chín Cờn Môn” trong hệ thống hành hương.

3. Những dị bản gán ghép, đồng nhất Hoàng Bơ – Tống Đế Bính phản ánh nỗ lực của dân gian trong việc thống nhất thần điện, nhưng về mặt khoa học, chúng ta nên ghi nhận chúng như một lớp diễn giải mới, không phủ định các tầng thần tích cũ.

Nói cách khác:

Đền Cờn ngoài / Đền Quan Hoàng Chín là ngôi đền đa tầng thần thoại –

nơi Quan Hoàng Chín Đạo Mẫu, Vua – Tướng Nam Tống và dấu vết vua nước Nam thời Hùng

cùng “ở chung” trong một không gian thiêng.

6. Ý nghĩa của Quan Hoàng Chín Cờn Môn hôm nay

Trong hành trình căn số, nhiều đồng nhân về Cờn lễ Ông Chín không chỉ để “cầu lộc – cầu duyên – cầu bình an”, mà còn để:

• Kết nối với một trục lịch sử – huyền sử ven biển: từ Hùng Vương, Nam Tống đến Đạo Mẫu,

• Cảm nhận tinh thần “cửa biển – biên cương – phòng thủ” của xứ Nghệ,

• Thấy được cách người Việt thần thánh hoá nhân vật lịch sử, “nhập” họ vào bản đồ thiêng của dân tộc, nhưng đồng thời vẫn giữ lại những lớp thần bản địa của mình.

Hiểu được nhiều tầng thần tích của Đền Cờn ngoài, ta sẽ thấy:

• Quan Hoàng Chín Cờn Môn không chỉ là một vị Hoàng Quan “thứ chín” trong nghi lễ hầu đồng,

• Mà còn là biểu tượng của cả một hệ ký ức biển, biên giới, triều đại, oan khuất, trung trinh, và sự hòa giải giữa biển – người – lịch sử tại vùng cửa Cờn đầy gió.

 sưu tầm